Van vinken naar vonken.
De krapte in de zorg- en welzijnssector is overal voelbaar. Vacatures zijn moeilijk in te vullen. Veel medewerkers knappen af op de werkdruk en de bureaucratie. ‘Bekwaam is inzetbaar’ is een antwoord hierop. Utrechtzorg startte een aantal bijeenkomsten over dit thema, verschillende organisaties gingen ermee aan de slag.

In de zorg gaan steeds meer stemmen op om de bekwaamheid van medewerkers niet langer periodiek te toetsen, maar in de praktijk aan te tonen. Een voorvechter hiervan is organisatieadviseur Petrouschka Wind-Werker. Zij werkt nu bij het Rode Kruis Ziekenhuis, daarvoor bij het OLVG in Amsterdam. ‘Als verpleegkundige merkte ik dat al dat meten en toetsen niet bijdroeg aan de zorg. Mijn patiënten werden er niet beter van en ik ook niet. Er is sprake van schijnveiligheid. Je kunt goed door een toets komen, maar dat wil niet zeggen dat je een bepaalde handeling in de praktijk goed uitvoert.’

Vertrouwen in vakmanschap
In het OLVG slaagde Petrouschka erin de regeldruk als gevolg van de verplichte scholing en toetsing terug te dringen. Controle maakte plaats voor vertrouwen in vakmanschap. ‘Het OLVG deed dit om tijd vrij te maken voor de daadwerkelijke zorg, tegelijk ontstonden er meer kansen om van elkaar te leren.’

In november 2022 sprak Petrouschka tijdens een bijeenkomst van Utrechtzorg. Ruim zestig professionals luisterden naar haar ervaringen met het anders aantonen van bekwaamheid als het gaat om voorbehouden- en risicovolle handelingen. De deelnemers raakten geïnspireerd om aan de slag te gaan. ‘De energie om te willen veranderen was voelbaar. De aandacht verslapte geen moment.’

In aansluiting hierop organiseerde Utrechtzorg een lerend netwerk dat zes wekelijks bij elkaar komt. Deelnemers leren hoe zij in hun eigen organisatie de veranderingen vorm kunnen geven. Hoe ze de stap kunnen zetten van controle naar vertrouwen in vakmanschap.

‘Allemaal voelen we de urgentie: we weten dat we dingen anders moeten doen.’

Urgentie
Eén van de deelnemers is Marije Lankamp, adviseur leren en ontwikkelen bij Warande, een zorgorganisatie voor ouderen in Bilthoven, Houten en Zeist. Marije: ‘Allemaal voelen we de urgentie: we weten dat we dingen anders moeten doen. Dat vakmanschap weer centraal moet staan. Maar de vraag is: hoe? Het voorbeeld van het OLVG is concreet genoeg om te onderzoeken wat we hiermee bij Warande kunnen.’ Haar collega Sabrina van Rijswijk, adviseur leren en ontwikkelen, vult aan. ‘Juist in de praktijk leer je van elkaar. Dáár kom je de onverwachte situaties tegen. Situaties waarbij zich complicaties voordoen en je adequaat moet handelen. Dat is leerzamer dan oefenen op een pop. Dan ga je puur volgens het protocol handelen.’

‘Veel zorgprofessionals vinden dit een feestje voor hun vak.’

Warande werkt nog op de traditionele manier, maar wil veranderen. Marije: ‘We zitten aan het begin van een bewustwordingsproces. Daartoe voeren we al langere tijd gesprekken met elkaar; met professionals uit onze BIG-commissie (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg, red.) en de VVAR (Verpleegkundige en Verzorgende Adviesraad, red.), en met onze managers zorg. In de komende periode organiseren we in uitbreiding hierop een aantal dialoogcafés. Daarin onderzoeken we samen hoe we het in de toekomst anders gaan doen. Veel mensen willen een nieuwe weg inslaan, maar er is ook angst. Vinkjes zetten geeft houvast. Deze verandering doet een groot beroep op professionaliteit, vakmanschap en vertrouwen. Dat is spannend.’ Waar zit de winst? Marije: ‘Bij het OLVG gaven zorgprofessionals aan: dit is een feestje voor ons vak. Dat spreekt ons ook aan. Mensen hoeven niet langer door hoepels te springen. We creëren een lerende omgeving, met meer werkgeluk.’ Sabrina: ‘Er komt meer vrijheid om je te ontwikkelen. Het zelfvertrouwen en vakmanschap zullen toenemen.’

Meer zij-instromers
Een organisatie die al verder is met de invoering van ‘Bekwaam is inzetbaar’, is Beweging 3.0, een zorg- en welzijnsorganisatie voor ouderen in de regio Eemland. Adviseur leren en ontwikkelen Dieke Buitink: ‘Mensen moeten bekwaam zijn om inzetbaar te zijn. Maar de vraag is of dat geldt voor alles wat ze ooit hebben geleerd of alleen voor die handelingen die ze nodig hebben voor hun werk.’ Zij rekent voor: ‘In 2022 werden bij ons 4.800 toetsen afgenomen van 2,5 uur. Dat zijn twaalfduizend uur die niet aan zorg is besteed.’ Bij de zorgfuncties gaat bij Beweging 3.0 nu het roer om. ‘Ons uitgangspunt is: leren doe je op de werkvloer.’ Niet alleen het periodiek toetsen van bekwaamheden verandert. Er wordt ook met een andere blik naar nieuwe medewerkers gekeken. ‘We kijken welke kennis en vaardigheden voor de betreffende functie echt relevant zijn. Voor veel functies is een volwaardige opleiding verpleegkunde niet noodzakelijk. Op die manier komen er meer kansen voor zij-instromers.’

‘Wees geduldig. Schrik niet van weerstanden, maar ga ze aan.’

Van vinken naar vonken
Dieke spreekt van een cultuurverandering. ‘Technisch kunnen we deze veranderingen in een half jaar inregelen. Maar dan gaan we voorbij aan de impact op de zittende medewerkers. Een verpleegkundige met een hbo-opleiding moet je kunnen uitleggen waarom een nieuwe collega met een andere achtergrond een deel van het werk na een half jaar ervaring ook kan doen.’ Deze nieuwe manier van werven geeft nu al meer lucht. Dieke: ‘We kunnen meer mensen een kans bieden. Waar we eerder meteen “nee” zeiden, kijken we nu vaker wat er wel kan.’ Wat zijn haar belangrijkste lessen? ‘Wees geduldig. Schrik niet van weerstanden, maar ga ze aan. Zeggen mensen “ja, maar”? Ga dan het gesprek aan en vraag waar ze bang voor zijn of waar ze tegenaanlopen. En maak voor het management de rekensom: wat gaat dit opleveren? Dieke: ‘We gaan van vinken naar vonken!’

Is dit thema actueel in jouw organisatie? Wil je aan de slag ? Is jouw organisatie deelnemer van Utrechtzorg? Sluit dan aan bij het lerend netwerk en kom naar de volgende bijeenkomst op woensdag 22 november van 10.00 – 12.00 uur. Je bent van harte welkom.

Wil je eerst meer informatie en/of heb je vragen? Neem dan contact op met Jan Joosten via jjoosten@utrechtzorg.net of 06 22499003.

Actuele informatie over Voorbehouden- en risicovolle handelingen.